دانشگاه تهران
پژوهش های جغرافیای طبیعی
2008-630X
2423-7760
53
1
2021
03
21
ژئومورفولوژیستها و کمتوجهی به فلسفه علم درژئومورفولوژی
1
19
FA
رضا
خوش رفتار
0000-0003-3924-5649
استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه زنجان
khoshraftar@znu.ac.ir
10.22059/jphgr.2021.319321.1007594
ژئومورفولوژیستها، خواسته یا ناخواسته، عملاً با مسائل فلسفی و روششناسی سروکار دارند؛ اما ممکن است همیشه، بهشکلی صریح و روشن، به آنها نپردازند. اگرچه شماری از نویسندگان در مقالات و کتابها به مسائل فلسفی و روششناسی پرداختهاند، تا زمانی که بهصورت فراگیر در ژئومورفولوژی مطرح نشود، اهمیت و همچنین مشکلات آن مشخص نخواهد نشد. همانطورکه ژئومورفولوژی در ابتدا بر اساس کارهای میدانیـ که مبنای فلسفة طبیعی بودـ شکل گرفت و یک بار دیگر ژئومورفولوژیست ها باید به دیدگاه های فلسفی، اهمیت بیشتری بدهند.، بار دیگر باید به دیدگاههای فلسفی اهمیت بیشتری دهد. فقط با نگاه عمیقتر به نگرشها و دیدگاهها دربارة طبیعت، چشماندازها، و لندفرمهاست که روششناسی و فلسفة علم ژئومورفولوژی توسعه مییابد. بدون آگاهی از هستی و معرفتشناسی ژئومورفولوژی، این علم بیمعنی خواهد بود. اگرچه از دیدگاههای فلسفی مانند تجربهگرایی در تجزیهوتحلیل لندفرمها استفاده شده است، به کثرتگرایی در ژئومورفولوژی باید توجه بیشتری شود. در این مقاله، با استفاده از منابع معتبر متعدد، اهمیت توجه به فلسفة علم ژئومورفولوژی به روش تحلیلی نقد و بررسی شده است. چون یکی از چالشهای آیندة علم ژئومورفولوژی پرداختن بیشتر به استدلالهای فلسفی و اندیشمندانه است، ارتباط متقابل بین فلاسفة علم و ژئومورفولوژیستها میتواند آغاز این راه باشد.
تبیین علمی,ژئومورفولوژی,لندفرم ها,هستی/ معرفت شناسی
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81106.html
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81106_9e4edc48ccd75fa775bc133d81143e4b.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های جغرافیای طبیعی
2008-630X
2423-7760
53
1
2021
03
21
مهمترین ویژگی های فیزیکی، شیمیائی و کانیشناسی گرد و غبار اتمسفری شهر یزد در مرکز ایران
21
36
FA
سمیه
سلطانی گردفرامرزی
0000-0002-7806-2602
استادیار گروه علوم و مهندسی آب، دانشکدة کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان
ssoltani@ardakan.ac.ir
مریم
مروتی
استادیار گروه علوم و مهندسی محیط زیست، دانشکدة کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه اردکان
mymorovati@ardakan.ac.ir
10.22059/jphgr.2021.311052.1007558
پدیدة گرد و غبار یکی از مخاطرات اقلیمی و زیستمحیطی مهم در مناطق خشک و نیمهخشک جهان است. این مطالعـه برای بررسـی برخـی از مهمترین ویژگیهای گرد و غبار اتمسفری شهر یزد، بهعنوان یکی از شهرهای مهم مناطق خشک کشور ایران، انجام شده است. از زمستان 1397 تا تابستان 1398 بهصورت فصلی در 30 نقطه از شهر یزد با استفاده از تلة رسوبگیر از گرد و غبار اتمسفری نمونهبرداری شد. همچنین، برای مقایسة نتایج گرد و غبار اتمسفری با خاک منطقه، 30 نمونة مختلف خاک سطحی از عمق 0-10 سانتیمتری از مناطق نزدیک نقاط نمونهبرداری گرد و غبار تهیه شد. سپس، برخی ویژگیهای شیمیایی و فیزیکی از جمله بافت، pH، هدایت الکتریکی، غلظت نیترات، بیکربنات، فسفر، گوگرد، سدیم، پتاسیم، منیزیم، و کلر در نمونههای گرد و غبار و خاک، همچنین نسبت غنیشدگی عناصر در گرد و غبار تعیین شد. کانیشناسی ذرات گرد و غبار نیز با آنالیز XRD مشخص شد. کلاس بافت خاک در هر چهار فصل مورد بررسی سیلت لوم محاسبه شد. نتایج نشان داد عناصر کلر و گوگرد در گرد و غبار نسبت به خاک سطحی بهطور قابل توجهی غنی شدهاند. کوارتز، کلسیت، و آلبیت کانیهای اصلی و کلریت، ایلیت، مسکویت، و دولومیت بهعنوان کانیهای فرعی گرد و غبار تعیین شد. با توجه به نتایج آنالیز XRD و اثبات حضور کانی کلسیت و آلبیت بهعنوان کانیهای اصلی و وجود کانی کلریت بهعنوان کانی فرعی در این منطقه، همچنین با توجه به همبستگی بالا و مثبت یونهای کلر، نیترات، پتاسیم، و سدیم با شوری در گرد و غبار وجــود ترکیبات مختلف این املاح خصوصاً ترکیبات کلرید سدیم و گچ در گرد و غبار منطقة مطالعاتی پـیشبینی میشود. بر اساس شباهت بین کانیشناسی نمونههای گرد و غبار در منطقه با کانیشناسی خاک منطقه، احتمالاً میتوان یکی از منابع گرد و غبار منطقه را بیابانهای اطراف شهر یزد دانست.
اندازة ذرات,خصوصیات شیمیایی,کانیشناسی,منشأ گرد و غبار,نسبت غنی شدگی,شهر یزد,ایران
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81104.html
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81104_aeed9cf1954825fee8caf124b60e699f.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های جغرافیای طبیعی
2008-630X
2423-7760
53
1
2021
03
21
تحلیل مطالعات تغییر اقلیم در ایران
37
74
FA
مهری
اکبری
0000-0001-5711-2490
دانشیار گروه آب وهواشناسی دانشکدة علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی
mehryakbary@gmail.com
وحیده
صیاد
دانشجوی دکتری گروه آب وهواشناسی دانشکدة علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی
sayadvahideh@gmail.com
10.22059/jphgr.2021.301111.1007528
مطالعات تغییر اقلیم به دو گروه مدلسازی تغییر اقلیم و پیامدهای تغییر اقلیم تقسیم میشود که در این پژوهش به مطالعة گروه دوم تحقیقات پرداخته شده است. بنابراین، در مرحلة اول موضوعات به چند دسته تقسیم شد که شامل اثر تغییر اقلیم بر وقوع مخاطرات محیطی، منابع آب، اقتصادی و کشاورزی است و همچنین اثر آن بر پیامدهای اجتماعی و سکونتگاهی که تاکنون در ایران انجام شده است و نهایتا تحلیل این موضوعات. روش بهکارگرفتهشده در این مطالعه مطالعات کتابخانهای و جستوجو در پایگاههای استنادی علمی مگیران، SID، و ScienceDirect بوده است. بر اساس نتایج این پژوهش، مرور منابع نشان داد، به نظر بیشتر پژوهشگران، مهمترین پیامد پدیدة تغییر اقلیم در ایران افزایش فرینهای جوی بوده که بهطور کلی یا بازة زمانی- فضایی الگوهای آبوهوایی تغییر کرده است یا رخداد آنها بیشتر یا کمتر از میانگین بوده است. اما بر اساس نتایج مطالعات مورد بررسی، پدیدههای حدی مانند خشکسالی بیش از سایر پدیدهها تحت تأثیر تغییر اقلیم قرار گرفتهاند. همچنین، تحقیقات نشان دادند که در ایران، بهعنوان کشوری در حال توسعه، در مقایسه با اقتصادهای قدرتمند، تغییر اقلیم بیشتر به بروز مسائل اجتماعی و اقتصادی منجر شده است.
اجتماعی,اقتصادی,ایران,تغییر اقلیم,مخاطرات,منابع آب
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81101.html
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81101_4f91af7b2c69970b3de70df640b38c8c.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های جغرافیای طبیعی
2008-630X
2423-7760
53
1
2021
03
21
پیشنگری دمای ایران در آینده نزدیک (2040-2021) بر اساس رویکرد همادی چند مدلی CMIP6
75
90
FA
آذر
زرین
0000-0002-4542-3176
استادیار آبوهواشناسی، گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد
zarrin@um.ac.ir
عباسعلی
داداشی رودباری
0000-0002-9308-1019
پژوهشگر پسادکتری آب و هواشناسی، گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد
a-dadashi@um.ac.ir
10.22059/jphgr.2021.308361.1007551
هدف از این پژوهش پیشنگری دمای ایران بر اساس رویکرد همادی چندمدلی (MME) با کاربست مدلهای CMIP6 است. برون<sub></sub>داد پنج مدل برای دورة تاریخی (1995-2014) و آیندة نزدیک (2012-2040) تحت دو سناریوی بدبینانه (SSP3-7.0) و خیلی بدبینانه (SSP5-8.5) به<sub></sub>کار گرفته شد. برای درستی<sub></sub>سنجی مدلها از سنجههای آماری MBE و NRMSE و دادههای دمای روزانة 120 ایستگاه همدید استفاده شد. از روشهای تغییر عامل دلتا (DCF) و میانگین وزنی مستقل (IWM) بهترتیب برای تصحیح اریبی و ایجاد یک مدل همادی استفاده شد. برای آشکارسازی تنشهای گرمایی از شاخص طول مدت گرما (WSDI) استفاده شد. نتایج نشان داد که تصحیح اریبی و همادی<sub></sub>کردن مدلها با روش IWM پیشنگری دمای سالانه را به<sub></sub>ویژه در مناطق خشک و نیمهخشک نسبت به مناطق مرطوب شمالی بهبود میبخشد. نتایج کلی نشان داد که بر اساس سناریوهای SSP3-7.0 و SS5-8.5، میانگین دمای سالانة کشور به<sub></sub>ترتیب 13<sub>/</sub>1 و 26<sub>/</sub>1 درجة سلسیوس افزایش خواهد یافت. کمینة بیهنجاری در جنوب شرق و بیشینة آن در مناطق شمال غربی و مرکزی ایران اتفاق میافتد. شاخص طول مدت گرما نیز بیهنجاری مثبت را برای آینده نشان میدهد. بر اساس سناریوی SSP5-8.5، بیشینة این شاخص در سواحل جنوبی ایران بیهنجاری مثبت 5<sub>/</sub>74 روز را نشان میدهد.
ایران,پیش نگری دما,شاخص WSDI,مدل های CMIP6,مدل همادی
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81103.html
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81103_899b830b235a5bf6243b7f5ab4387548.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های جغرافیای طبیعی
2008-630X
2423-7760
53
1
2021
03
21
تفکیک نقش عوامل درونی و بیرونی در وردایی دههای بارش سالانۀ ایرانزمین طی چهار دهۀ اخیر (1394-1355)
91
107
FA
حسین
عساکره
0000-0001-7699-0547
استاد اقلیم شناسی، گروه جغرافیا، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
asakereh@znu.ac.ir
سیدابوالفضل
مسعودیان
0000-0001-6227-6713
استاد اقلیم شناسی، گروه جغرافیا، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
s.a.masoodian@geo.ui.ac.ir
فاطمه
ترکارانی
دانشجوی دکتری اقلیم شناسی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
f.tarkarani@yahoo.com
10.22059/jphgr.2021.304776.1007529
طی سدۀ گذشته، اقلیم به گونههای مختلفی تغییر یافته است. این روند تغییرات احتمالاً برای آینده ادامه خواهد داشت. یکیاز جلوههای تغییر اقلیم در وردایی رفتار دههای بارش قابل ردیابی است. بهمنظور ردیابی وردایی بارش ایران طی چهار دهۀ اخیر (1355-1394) و تفکیک تغییرپذیری متأثر از مختصات (موقعیت) جغرافیایی (طول جغرافیایی و عرض جغرافیایی) و توپوگرافی (ارتفاع، جهت، و میزان شیب دامنهها)، بهعنوان عوامل درونی مؤثر بر بارش، از الگوی رگرسیون خطی چندمتغیره استفاده شد. بدین ترتیب، بارش متأثر از مختصات جغرافیایی- عوامل توپوگرافیک برای هر دهه از میانگین بارش دههای تفکیک شد و الگوی مکانی بارش حاصل از عوامل بیرونی اقلیم بارشی بهدست آمد. بنابراین، تغییرات دهه به دهۀ بارش در ارتباط با عوامل بیرونی مورد مداقه قرار گرفت. نتایج نشان داد طی چهار دهۀ اخیر تأثیر عوامل بیرونی مؤثر بر بارندگی ایران موجب کاهش پهنههای بارشی شدهاند؛ بهطوریکه از اولین دهۀ مورد بررسی (1355-1364) به سمت دهۀ انتهایی (1385-1394) سهم عوامل بیرونی در وردایی بارش افزونتر شده است. بعد از دهۀ دوم تأثیر عوامل بیرونی حتی نسبت به میانگین کل افزایش داشته است؛ بهطوریکه در دهۀ اول 4<sub>/</sub>54 درصد و در دهۀ آخر نزدیک به 60 درصد از گسترۀ کشور با وردایی بارش حاصل از عوامل بیرونی مواجه بوده است.
ایران,بارش,تغییر اقلیم,تغییرپذیری دهه ای,وردایی بارش
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81100.html
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81100_fd4ce5129530d6a8bbfb07e5ad5b4758.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های جغرافیای طبیعی
2008-630X
2423-7760
53
1
2021
03
21
آب و هواشناسی انباشت و گدازش پوشش برف در ایران با بهره-گیری از دادههای سنجندۀ مودیس
109
121
FA
محمدصادق
کیخسروی کیانی
0000-0002-8221-6264
پژوهشگر پسادکتری آب وهواشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
kianymohammad1@gmail.com
سید ابوالفضل
مسعودیان
0000-0001-6227-6713
استاد آب وهواشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران
porcista@yahoo.ie
10.22059/jphgr.2021.290500.1007446
هدف از پژوهش کنونی واکاوی آبوهواشناسی انباشت و گدازش پوشش برف در ایران با بهرهگیری از دادههای سنجندة مودیس است. برای این منظور، دادههای روزانة نسخة ششم پوشش برف سنجندة مودیس برای بازة زمانی 1<sub>/</sub>7<sub>/</sub>1380 تا 31<sub>/</sub>6<sub>/</sub>1397 در تفکیک مکانی 500×500 متر دریافت شد. در گام بعدی دادهها به تفکیک هر سال آبی پردازش و فرایند محاسبة زمانبندی انباشت و گدازش روزهای برفپوشان انجام پذیرفت. پردازشها نشان میدهد آغاز فصل انباشت برف از روی بلندیهای البرز و بلندیهای شمال غرب کشور (رشتهکوههای سبلان) از اوایل مهرماه آغاز میشود و بهتدریج با سپریشدن فصل پاییز به ارتفاعات پایینتر گسترش مییابد. فصل انباشت برف بر روی رشتهکوههای زاگرس از حدود دهة اول آبانماه از ارتفاعات حدود 4000 متر آغاز میشود و بهتدریج تا دهة اول آذرماه به ارتفاعات پایینتر (حدود 2200 متر) نیز کشیده میشود. طی ماههای آغاز انباشت برف در ایران، که دربردارندة ماههای مهر تا آذر است، ارتفاع برفمرز با آهنگ متوسط 54 متر در روز به پایین حرکت میکند؛ این در حالی است که طی ماههایی که فرایند گدازش برف در آن رخ میدهد، یعنی ماههای دی تا شهریور، ارتفاع برفمرز با آهنگ متوسط 15 متر در روز به ارتفاعات بالاتر مهاجرت میکند.
ایران,انباشت و گدازش پوشش برف,برفمرز,سنجندة مودیس
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81096.html
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81096_d8eecfa48aa050a1dc9ffb3f246f36b6.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های جغرافیای طبیعی
2008-630X
2423-7760
53
1
2021
03
21
پهنه بندی آسیب پذیری فرسایش کناره ای (مطالعۀ موردی: رودخانۀ هفت چشمۀ قزوین)
123
140
FA
محمد مهدی
حسین زاده
0000-0002-4961-0657
گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
m_hoseinzadeh@sbu.ac.ir
نیلوفر
برخورداری
گروه جغرافیای طبیعی، دانشکدة علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
nilofarbar1370@gmail.com
10.22059/jphgr.2021.297491.1007491
رودخانهها سیستمی پویا بوده و برای رسیدن به تعادل بستر در مسیر خود برداشت، حمل، و رسوبگذاری میکنند. به همین دلیل، مشخصههای مورفولوژیک آنها بهطور پیوسته در طی زمان تغییر میکند. در این پژوهش از روش پهنهبندی آسیبپذیری فرسایش کناره برای بررسی عوامل مؤثر (شیب کناره، الگوی پیچانرودی، شیب طولی رودخانه، فرسایش خاک، پوشش گیاهی، فعالیتهای انسانی، و تنش برشی نزدیک کرانه) در ناپایداری و فرسایش کناری رودخانة هفتچشمه در روستای رزجرد از توابع استان قزوین بخش رودبار الموت (معلم کلایه) و به طول تقریبی 11 کیلومتر استفاده شده است. با استفاده از نقشههای توپوگرافی، تصاویر گوگل ارث، و بازدیدهای میدانی، پارامترهای هر بازه بررسی شد و سپس پهنهبندی رودخانه از نظر مخاطرهآمیزبودن آن به پنج منطقة خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، و خیلی کم تقسیم شد. نتایج نشان داد بیشتر بازهها در رودخانة هفتچشمه از نظر حساسیت به فرسایش در وضعیت متوسط قرار دارند. اما در بازههای 8 و 9 به دلیل فعالیت انسانی زیاد در حریم رودخانه در طبقة متوسط تا زیاد از نظر مخاطره قرار گرفتهاند. همچنین، در همة بازهها بهجز بازة 10 بهدلیل حساسیت مواد کناره نسبت به فرسایش در طبقة متوسط تا زیاد قرار گرفتهاند.
آسیب پذیری کانال,پهنه بندی,رودخانة هفت چشمه,فرسایش کناره ای,قزوین
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81097.html
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81097_1c643e8a90d06faa40ec0955a1f03d61.pdf
دانشگاه تهران
پژوهش های جغرافیای طبیعی
2008-630X
2423-7760
53
1
2021
03
21
واکاوی زمانی-مکانی سپیدایی روشن (White Sky Albedo)بالاتر از میانگین در ایران
141
155
FA
علیرضا
کربلایی درئی
دانشجوی دکتری آب وهواشناسی، دانشکدة علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران
std_karbalaee@khu.ac.ir
زهرا
حجازی زاده
0000-0001-9907-6566
استاد آب وهواشناسی، دانشکدة علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران
hejazizadeh@khu.ac.ir
سیدابوالفضل
مسعودیان
0000-0001-6227-6713
استاد آب وهواشناسی، دانشکدة علوم جغرافیایی، دانشگاه اصفهان
s.a.masoodian@geo.ui.ac.ir
10.22059/jphgr.2021.301518.1007508
هدف از پژوهش حاضر واکاوی رفتار زمانی- مکانی سپیدایی روشن در ایران است. سنجندة مودیس سپیدایی تیره را برای تابش مستقیم و سپیدایی روشن برای تابش پراکندة همسان<sub></sub>گرد در ظهر محلی ارائه میدهد. برای این منظور، دادههای ترکیبی سپیدایی سنجندة مودیس تررا- آکوا (MCD43A3v006) برای بازة زمانی 1378-1398 بهصورت روزانه و در تفکیک مکانی 500×500 متر به<sub></sub>کار گرفته شد. تغییرات زمانی- مکانی مقادیر سپیدایی روشن با استفاده از تحلیل مؤلفة اصلی واکاوی شد. نتایج نشان داد سه مؤلفة اصلی قادر به تبیین 7<sub>/</sub>97 درصد از پراش دادههاست. واکاوی مکانی سپیدایی روشن حاکی از آن است که سپیداییهای بالاتر از میانگین در نواحی مرتفع و کوهستانی ایران، همچون رشتهکوههای زاگرس و البرز، ارتفاعات شمال غرب کشور مانند قلههای سبلان و سهند وجود دارد که در ارتباط با پوشش برفی است. بنابراین، مؤلفة اول پوشش برفی نامگذاری شد. در مؤلفة دوم سپیدایی در سه فصل بهار، تابستان، و پاییز برابر است. واکاوی مکانی مؤلفة دوم نشان داد سپیداییهای بالاتر از میانگین در ارتباط با پوشش نمکی است. بنابراین، مؤلفة دوم پوشش نمکی نامگذاری شد. واکاوی تغییرات زمانی سپیدایی در مؤلفة سوم حاکی از آن است که سپیداییهای بالاتر از میانگین در برفخوان<sub></sub>هاست. درنتیجه، مؤلفة سوم برفخوان نامگذاری شد.
پوشش برفی,تحلیل مؤلفة اصلی,سپیدایی روشن,مودیس
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81098.html
https://jphgr.ut.ac.ir/article_81098_1750113f66ca1dfba199a477efa580d1.pdf