ارزیابی نقش تکتونیک فعّال در تنظیم کانال رودخانه هامطالعه موردی : رودخانه تجن

نویسندگان

1 استادیار دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران

چکیده

رودخانه تجن یکی از مهمترین رودخانه های شمال کشور است که به لحاظ طرح و الگوی پیچانرودی ، عبور از روی قطعات گسلی و برخی انفصالات و انحرافات در طول مسیر خود و به خصوص در سطح دشت سیلابی به نظر می رسد تحت تأثیر حرکات نئوتکتونیکی فعّال در منطقه باشد. هرچند پیچانرودی بودن رودخانه ها، در سطح یک دشت سیلابی با شیب بسیار کم دور از انتظار نیست اما ناهنجاری های موجود از قبیل: پیچ و خم های غیر معمول، گسترش محلی مئاندرها، انحراف و یا انفصال کانال، آرایش شاخه ای، پهن و باریک شدن بستر کانال و تغییر مسیرهای ناگهانی در دورة زمانی مختلف، از نشانه های گذار از یک منطقه کاری و فعّال تکتونیکی است. از اینرو برای شناخت نحوه عملکرد اینگونه فعالیتهای تکتونیکی و شناخت میزان اثرگذاری حرکات تکتونیکی در الگوپذیری رفتار رودخانه ها از برخی شاخص های ژئومورفولوژی مانند SL, Smf, AF و .. استفاده گردیده است، زیرا الگوی توسعه و تکامل شبکه های زهکشی، از جمله شاخص هایی است که به تغییرات حاصل از فعالیت های زمین ساختی بسیار حساس است. در این تحقیق جهت بررسی تغییرات بستر رود از عکسهای هوایی دورهای زمانی مختلف در مقیاس های 1:20000 و 1:55000 و تصاویر ماهواره‌ای لندست TM.و اطلاعات حاصل از عملیات میدانی(در دو نوبت) استفاده شد. همچنین از نرم افزارهای ArcGis9.1, Ilwis3.3 و Photoshop نیز به منظور ترسیم و تحلیل کارتوگرافیک استفاده شده است. .نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که با توجه به ضرائب به دست آمده از شاخص های ژئومورفولوژی و داده های ایستگاههای ژئودینامیک، منطقه از لحاظ فعالیت های نئوتکتونیکی یا تکتونیک جوان فعّال می باشد منتهی میزان فعالیت در همه جای آن یکسان نیست. از طرفی دیگر با مطالعه عکس های هوایی، نقشه زمین شناسی و شناسایی گسل های مهم منطقه در تقاطع رودخانه تجن و تحلیل های کمّی توپوگرافی و الگوی کانال رودخانه تجن، چهار آبراهه قدیمی با استناد به شواهد مورفولوژیکی، شناسایی گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation Effect of Tectonic Activity in Regulation Rivers Channel Case Study: Tajan River

چکیده [English]

The Tajan river is one of the most important rivers in the north of Iran. It seems that in respect of its meander design and pattern, passing over the block's fault and deviations along its way, it's influenced with active neotectonically movements in the region. Although being meander in rivers, in the level of a flood water field with very low gradient, isn't unexpected but existent abnormal like unusual contortions, local expand of meanders, braded formation and sudden changing in ways in different periods, are targets of passing from an active tectonically area. Hence, to recognize the method of acting in these tectonically activities and to recognize the amount of effects of tectonically movements in modeling of rivers behavior, some geomorphologic indexes such as SL, Smf, AF and etc, are used. Because the model of expand & evolution of drainage networks, is one of some indexes which are more sensitive about changes of earth made activities. In this research to examine the changes of river headstock, some aerial photos of several periods in scales of 1:20000 & 1:55000 and satellite image of Landsat TM and field processes in two turns were used. Also soft wares like Ilwiss 3.3, ArcGIS9.1 and Photoshop was used in sketching & Cartographic analysis.
This research's results show that region in aspect of neotectonically or young tectonically is active because of coefficients obtained from geomorphology's indexes and geodynamic station's data but the amounts of activities aren't the same among regions. In the other side, 4 old waterways were revealed by relying to morphological witnesses through studding the aerial photos, geologic map and the important faults of region in cross of Tajan river and topographic quantitative analysis and the type of Tajan river.

کلیدواژه‌ها [English]

  • meander
  • Tajan river
  • Active tectonically region
  • Geomorphologic indexes
  • Geodynamics data
  • Neotectonic