ارزیابی فعالیت ‏های نئوتکتونیکی در تحولات حوضه‏ های آبریز مطالعه موردی: حوضه‏ های آبریز جنوب کوهستان کرکس

نوع مقاله : مقاله کامل

نویسندگان

1 استادیار جغرافیای طبیعی، دانشکدة علوم جغرافیایی و برنامه ‏ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشجوی دکتری جغرافیای طبیعی، دانشکدة علوم جغرافیایی و برنامه‏ریزی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

با مطالعه و بررسی ساختمان زمین‏شناسی، لندفرم‏ها‏ی‏ توپوگرافی، الگوی سیستم‏های شبکة ‏زهکشی، شاخص‏ها و شواهد ژئومورفولوژیک هر منطقه می‏توان عملکرد زمین‏ساخت فعال را ارزیابی کرد. کوهستان کرکس در شرق اصفهان و کمان ماگمایی ارومیه- دختر حد فاصل پهنة سنندج- سیرجان قرار دارد. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی میزان فعالیت‏های زمین‏ساختی با استفاده از شاخص‏های ژئومورفیک در حوضه‏های آبریز جنوب کوهستان کرکس است. برای ارزیابی میزان فعالیت‏های نوزمین‏ساخت شاخص‏های ژئومورفولوژیک از جمله نسبت کشیدگی (Re)، نسبت انشعابات (Rb)، فرم حوضه (FF)، انتگرال فرازنما (Hi)، حجم به سطح حوضه (V/A)، تقارن توپوگرافی عرضی (T)، گرادیان پیچ رودخانه (SL)، پیچ‏وخم رودخانه (S)، سینوزیتة جبهة کوهستان (Smf)، نسبت شکل حوضه (BS)، وسعت مخروط‏افکنه (Af)، شیب مخروط‏افکنه (Sf) محاسبه شد و سپس با استفاده از شاخص نسبی زمین‏ساخت فعال (Iat) به‏عنوان تکنیک مدلی و مفهومی میزان فعالیت‏های تکتونیکی در حوضه‏های آبریز برآورد شد. درنهایت، شواهد مورفولوژیکی زمین‏ساخت فعال در منطقة مطالعاتی بررسی شد. نتایج حاصل از شاخص‏های ژئومورفولوژیک و وجود شواهد ژئومورفولوژیکی موجود در منطقه بیانگر وجود فعالیت‏های زمین‏ساختی زیاد در حوضه‏های آبریز جنوب ارتفاعات کرکس است. شدت فعالیت‏های تکتونیکی از جنوب شرق به سمت شمال غرب شدت می‏یابد. این تحرکات باعث تعمیق برخی دره‏ها، افزایش شیب و انحراف و تغییر مسیر برخی از رودخانه‏ها و تقطیع مخروط‏افکنه‏ها شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Neotectonic activity in catchment developments Case study: southern Karkas mountain watersheds

نویسندگان [English]

  • Alireza Taghian 1
  • farokh malekzadeh 2
1 Assistant professor Faculty of Geographical Sciences and Planning, University of Isfahan, Isfahan, Iran
2 Ph.D. Candidate Faculty of Geographical Sciences and Planning, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

Extended Abstract
Introduction
By studying, the geological structure, landforms topography, pattern of drainage network systems, indicators and geomorphological evidences of each region, the performance of Active tectonics can be evaluated. The Karkas Mountain is located in the east of Isfahan and the magmatic arc of Urmieh – Dokhtar between Sannandaj and Sirjan. The purpose of this study is to investigate, evaluate and estimate Neotectonic and its effect on morphology, behavior, formation and evolution of southern catchments of Karkas heights using geomorphic morphometric indices and its adaptation to geomorphological evidence in the region.
 
Materials and methods
In this study, after studying and collecting library information, preparing the required data, in the ArcGIS software environment, the area of the basins south of Karkas Heights (10 catchments) was determined and their drainage network was extracted from DEM. Using Geomorphologic indexes to evaluate the amount and intensity of Active Tectonics in the area. This Geomorphologic Indicators are the Ratio of a Circle (Re), Bifurcation ratio (Rb), Basin form (FF), Geomorphic features of the Hypsometric integral (Hi), Basin Volume Area (V/A), The topographic symmetry Factor (T), River Length-Gradient (SL), River Sinuosity (S), Mountain Front Sinuosity (Smf), Basin shape ratio (Bs), Alluvial fan Area (Af), Alluvial fan Slope (Sf). Then using the relative active tectonic index (Iat), As a model and conceptual technique the amount of tectonic activity in catchments was calculated. Finally, the morphological evidence of active tectonics in the study area was examined. DEM 90-meter of the country is surveying organization, geological map 1: 100000, topographic map 1: 50000, IRS satellite images and Google inherit the data used in this study.
 
Result and discussion
Each of the quantitative characteristics of catchment basins with specific values represents a form in the catchments. The relative active tectonic index (Iat) and Geomorphological Indices show that the area is very active. The Niazmargh, Soh, Safiabad were more active than other catchment. Existence of numerous faults that are part of the Qom-Zefrah fault system is one of the geomorphological evidences in the study area. Each of the catchments in the area is affected by one or more fault systems. Quaternary faults do not exist in all catchments of the region and are seen only in the catchments of Maravand, Absenjed, Robat, Panavand, niazmargh and the border between Safiabad catchment area and niazmargh and Panavand catchments. The valleys and canals of the rivers of Maravand, Niazmargh, Soh and Kalaharood are suitable with geological structure, tectonic activities, slopes and erosion processes have different shapes. Another geomorphological evidence in the study area is alluvial fan section. The old, semi-active and active alluvial fan can be seen in Soh area. In Kalahrood catchment, the traces of old alluvial fans have been largely destroyed and only a few parts of it have been left. Tilt of the alluvial fan and displacement of the main waterway on the alluvial fan are the other effects of tectonic movements in the region.
The course of rivers in the mountainous part, depending on the land structure or tectonic structure, has an almost east-west or northeast-southwest trend, but after leaving the mountain, under the influence of the northern part, it turns to the south and goes north-south. Some rivers (Soh, Kalahrood and Robat) have been diverted to the east due to the more uplifted of the northwestern part.  In the northwestern part, due to more uplift, successive alluvial fans have been formed, while in the south-eastern part no evidence of it is observed. The slope of basins and rivers in the northwestern part is more than twice their slope in the southeastern part, which can be affected by tectonic movements. The average slope of the basins in the northwestern part is 25 percent and in the southeastern part is 12.7 percent and the average slope of rivers in the northwestern part is 20.75 and in the southeastern part is 8.1 percent. In the northwestern part, the erosion power of rivers has increased so that rivers have been able to create deeper valleys (Soh and Kalahrood valleys). While in the southeastern part, the width of the valleys is usually greater than their depth. Vf is 1.7 in the northwestern part and 8 in the southeastern. The heights of Karkas and its surroundings are active in terms of seismicity, so that in the last three hundred years, about six earthquakes of more than 4 Richter were recorded, the last of which occurred in 2016 in the Habibabad basin. During a four-year period (2008-2004), 1250 earthquakes have been recorded in Isfahan seismic network (Kalahrood, Zefreh, Nain, Qarneh and Pirpir stations)). The seismicity of Qom-Zefreh fault is estimated to be about seven Richter.According to the values of geomorphic indicators and seismic data it seems that the region is tectonically active and this activity has been more intense in Maravand, Niazmargh, Soh and Kalahrood basins. The intensity of tectonic activities decreases from northwest to southeast, so the region can be divided into northwestern and southeastern in terms of activity intensity.
 
Conclusion
The relative active tectonic index (Iat) and Geomorphic Indices show that the area is very active. The Niazmargh, Soh, Safiabad were more active than other catchment. The Iat index of catchments is 1.93 which varies from 1.2 to 2.6 in catchments. The deep River valleys (Soh, Kalahrood, Niazmorgh and Panavand), consecutive and fragmented alluvial fan (Soh and Kalahrood rivers), river terraces, diversion paths and riverbeds (Soh, Ka lahrood and Robat) and numerous faults are geomorphological evidence that confirm the characteristics of the basins are affected by tectonic movements in the region. The results of geomorphological indices and seismic data of the region show that the catchments are active in terms of tectonic activity, but the intensity of tectonic activity in the region is not the same and its amount decreases from northwest to southeast. The impact of tectonic activity in the northwestern basins has been greater than its impact in the southeast. These activities have deepened valleys, changed the course and bed, increased the slope of some rivers, increased the erosive power and fragmentation and sequencing of alluvial fans.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Watershed
  • geomorphological indexes Neotectonic
  • Karkas

مراجع

  1. بهرامی، ش. (1392). معرفی روش کمی جهت بررسی ناهنجاری سلسله‏مراتبی شبکة زهکشی و ارتباط آن با تکتونیک (مطالعة موردی: 6 حوضة آبخیز زاگرس)، بیستمین همایش ملی ژئوماتیک. 914-928.
  2. پروین، منصور. (1399). ارزیابی تکتونیک فعال حوضة رودخانة کرند غرب با استفاده از تحلیل ویژگی‏های شبکة زهکشی. پژوهش‏های جغرافیای طبیعی، 52 (3)، 499-514.
  3. تقیان، ع.ر. (1388). تحلیل سیستم‏های شکل‏زای کواترنری در دامنه‏های کرکس، رسالة دکتری، استاد راهنما، مجتبی یمانی، دانشگاه تهران.
  4. جباری، ن؛ ثروتی، م. و حسین‏زاده، م. (1391). مطالعة مورفوتکتونیک فعال حوضة آبریز حصارک (شمال غرب تهران) با استفاده از شاخص‏های مورفومتریک. پژوهش‏های ژئومورفولوژی کمی، 1 (26)،17-34.
  5. حبیب‏اللهیان، م. و رامشت، م.ح. (1391). کاربرد شاخص‏های ارزیابی تکتونیک جنبا در برآورد وضعیت تکتونیک فعال در برآورد وضعیت تکتونیکی بخش علیای زاینده‏رود. جغرافیا و توسعه، 10 (26)، 99-112.
  6. حسامی، خ. و طبسی، ه. (1385). گسل رازک و عوارض ریخت‏زمین‏ساختی مرتبط با آن. پژوهشنامة پژوهشگاه زلزله‏شناسی و مهندسی زلزله، 1 (2)، 23-31.
  7. رضایی مقدم، م.ح. و احمدی، م. (1385). تحلیل ژئومورفولوژی کمی الگوی زهکشی شبکة آبراهه‏ای به کمک زاویة برخورد آن‏ها در زیرحوضة سریاس، استان کرمانشاه. فصل‏نامة تحقیقات جغرافیایی، 14، 11-31.
  8. ریاضی راد، ز. و جوان دولویی، غ. (1387). بررسی لرزه‏خیزی و ساختار سرعتی ناحیة اصفهان بر اساس امواج پیکری، زمین، 3 (4)، 16-1.
  9. سلیمانی، ش. (1378). رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکتونیکی فعال و جوان با نگرشی بر مقدمات دیرینه‏شناسی، پژوهشگاه بین‏المللی زلزله‏شناسی و مهندسی زلزله.
  10. شریفی پیچون، م.؛ زارع، ف. و طاهری‏نژاد، ک. (1396). ارزیابی فعالیت‏های نئوتکتونیکی با استفاده از شاخص‏های ژئومورفیک (نمونة موردی: حوضة آبریز کذاب یزد). مجلة مخاطرات محیط طبیعی، 6 (11)، 15-32.
  11. علیزاده، ا. (1394). اصول هیدرولوژی کاربردی، چ 40، ناشر دانشگاه امام رضا(ع).
  12. کرمی، ف. (1388). ارزیابی ژئومورفیک فعالیت‏های تکتونیکی در حوضة زهکشی سعیدآباد چای. پژوهش‏های جغرافیای طبیعی، 69، 67-82.
  13. گورابی، ا. وکیارستمی، ف. (1394). ارزیابی زمین‏ساخت حوضه‏های آبربز با استفاده از اختصاصات ژئومورفیک در قالب الگویTec DEM (مطالعة موردی: حوضة آبریز رودک در شمال شرق تهران). پژوهش‏های جغرافیای طبیعی، 47 (3)، 465-479.
  14. مقصودی، م.؛ جعفری اقدم، م.؛ باقری سید شکری، س. و مینایی، م. (1390). بررسی تأثیر تکتونیک فعال حوضة آبخیز کفرآور با استفاده از شاخص‏های ژئومورفیک و شواهد ژئومورفولوژیکی، جغرافیا و توسعه، 9، 111-136.
  15. یمانی، م.؛ کامرانی دلیر، ح. و باقری سیدشکری، س. (1392). مورفومتری و ارزیابی شاخص‏های ژئومورفیکی جهت تعیین میزان فعالیت نوزمین‏ساخت در حوضة آبریز چله (زاگرس شمال غربی). فصل‏نامة تحقیقات جغرافیایی، 29(97)، 1-26.
  16. یمانی، م. و علیزاده، ش. (1395). بررسی فعالیت‏های نوزمین‏ساخت حوضة آبخیز کرج از طریق شاخص‏های ژئومورفیک، جغرافیای طبیعی، 9 (31)، 1-18.
  17. یمانی. م.؛ امیری‏نژاد ‏ترک، س.؛ غلامی، ف. و نژاد‏حسینی، ر. (1397). بررسی تکتونیک فعال در حوضة سمنان (جنوب سمنان) با استفاده از شاخص‏های ژئومورفیک. کاوش‏های جغرافیایی مناطق بیابانی، 6(1)،16-1.
  18. Alizadeh, A., (2015). Principales of applied hydrology, 40th edition, University of Imam Reza press.
  19. Bahrami, S., (2013). Analyzing the drainage system anomaly of Zagros basins: Implications for active tectonics. Tectonophysics, 608, 914-928. [In Persian].
  20. Bull, W.B., & McFadden, L.D. (1977). Tectonic geomorphology north and south of the Garlok fault, California.8th Annual Geomorphology Symposium". State University of New York. Binghamton. 115-138.
  21. El Hamdouni, R., Irigaray, C., Fernandes, T., Chacon, J., & Keller, E. A., (2008). Assesment of relative active tectonics, Southwest border of the sierra Nevada (Southern Spain). Geomorphology, 96, 150-173.
  22. Frankel, K. L. & Pazzaglia, F. J. (2006). Mountain fronts, base-level fall, and landscape evolution. Insights from the southern Rocky Mountains, Geological Society of America. Special paper, 398, 419-434.
  23. Goorabi, A. & Kiarostamh, F. (2015). Assessment of Watershed Tectonic Using Geomorphologic Characteristic in the TecDem Model, Rodak Basin in North East Tehran. Physical Geography Research Quarterly, 47(3), 465-479. [In Persian].
  24. Guarnieri, P., & Pirrotta, C. (2008). The response of drainage basins to the late quaternary tectonics in the Sicilian side of the Messina Strait (NE Sicily). Geomorphology, 95, 260-273.
  25. Habibolahiyan, M. & Ramesht, M.H. (2012). Active Morphotectonic study catchment Hisarak Using morphometric parameters. Quantitative Geomorphology Research. 1 (2), 17-34. [In Persian].
  26. Hack, J.T., (1973). Stream-profile analysis and stream-gradient index. US Geogical Survay Journal of Research, 1, 421-429.
  27. Harkins, Nathan., W., Anastasio, David. J., & Pazzaglia, Frank. J. (2005). Tectonic geomorphology of the Red Rock Fault, insights into segmentation and landscape evolution of a developing range front normal fault. Journal of Structural Geology, 27, 1925-1939.
  28. Hesami, KH., & Tabasi, H., (2006). Razak fukt and the related morphotectonic problems". Unpublished Research Report. International Institute of Earthquake Engineering & Sismology. Tehran. [In Persian].
  29. Jabari, N., Sarvati, Mm., & Hossein-zadeh, M., (2012). Active morphotectonic Study Catchment Hisarak Using morphometric parameters. Quantitative Geomorphology Resrarch, 1(2), 17-34. [In Persian].
  30. Karami, F., (2009). Geomorphic Survey of Tectonic Activities on Saeidabadi Chai Drainage Basin. Physical Geography Research Quarterly, 69, 67-82. [In Persian].
  31. Kastelic, V., Michele, M.C., Carafa, & Visini, F., (2016). Neotectonic Deformation Models for Probabilistic Seismic Hazard: A Study in the External Dinarides. Geophysical Journal International, Advance Access published March 21, 1-36.
  32. Keller, E.A. & Pinter, N., (1996). Active Tectonics: Earthquake, Uplift and Landscpae Prentice, Hall "Publication. London.
  33. , E.A., & Pinter. , N., (2001). Active Tectonics, Earthquakes, Uplift and Landscape (2nd Edition)". New Jersey. Prentice Hall. 1-362.
  34. Keller, E.A., & Pinter, N.D.J. (2002). Active Tectonics, Earthquakes, Uplift, and Landscape. Environmental and Engineering Geoscience, 3(3), 463-463.
  35. Morrisava, M., & Hack, J. (1985). Tectonic Geomorphology. Boston: Unwind Hyman Press. National Cartographic Survay.2.5-meter resolution kartosta satellite image.
  36. National Cartographic Survey. Specifications Garmabdar permanent Geodynamic station (2006-2010).
  37. Parvin, M. (2020). ). Assessment of active tectonics of the Karrand River Basin using drainage network feature analysis, Physical geography Researcher Quarterly, Faculty of Geography Institute of geography, Tehran, vVol. 52, No. 3, PP. 499-514.
  38. Perez-Pena, J.V., .; Azanon, J.M., . and Azor, A., (2009), ). CalHypso: An ArcGIS extension to calculate hypsometric curves and their statistical moments. Applications to drainage basin analysis in SE Spain. Computers & Geosciences, 35 (6), ); 1214–-1223.
  39. , A. H. and cChurds, Mm. (1990),. Alluvial fan: A Filed approach, John Wiley and sons, Inc.
  40. Ramirez, M.tT. and Herrara, M., (1998). "Geomorphic Assessment of Active Tectonics in the Acambaygraben, Mexican Volcanic Belt". Earth Surface Processes and Landforms. Vol. 23, ppPP. 317-332. (In Persian).
  41. Rezaei Moghadam, M.H., . and Ahmadi, Mm., (2006), ). Quantitative Geomorphologic Analysis of Drainage Patterns of Serias Sub-Basin (Kermanshah), Using Conjunction Angle, Vol. 21, No. 2, PPpp. 84-98.
  42. Sharifi piychoon, Mm.,; Zare. , F. and Taherinejad, K. (2016). “Assessment of New tectonic activities Using Geomorphical indicators Case Study: Kazab Basin - Yazd". Natural Environmental hazards. Vol, 11. NoO.6, pp PP. 15-32. (In Persian).
  43. Siva, P.G., .; Zazo, C., . and Bardji, T., (2003), ). "Fault Generated Mountain Fronts in Southwest Spain: Geomorphology Assessment of Tectonic and Seismic Activity", Geomorphology, 50: 203-225.
  44. Solimani, Sh., (1999). Guidelines on Detecting and NeoTectonic Movements with Approach to Preliminaries of Pale Seismology, First Edition. Publication of Seismology and Earthquake Engineering International Institute. Tehran. [In Persian].
  45. Schumm, S. (1956). Evolution of Drainage Systems and Slopes in Badlands at Perth Amboy, New Jersey. Geological‏Society of America Bulletin, 67, 597-646.
  46. Strahler, A.N., (1952). Quantitative analysis of watershed geomorphology. Transac- tions of the American Geophysical Union, 8 (6), 913-920.
  47. Strahler, A. N. (1964). Part II. Quantitative geomorphology of drainage basins and channel networks. Handbook of Applied Hydrology: McGraw-Hill, New York, 4-39.‏
  48. Yamani, M., Kamrani-Dalir, H., & Bagheri, S. (2013). Morphometric and geomorphic assessment criteria for determining the amount of Neotectonic activity in Cheleh Basin (northwestern Zagros), Journal ofGeographical Research, 29(97), 1-26 [in Persian].
  49. Yamani, M., & Alizadeh, S.H., (2016). Neotectonic Activities Survey of Karaj Basin by Using Geomorphic Parameters. Journal of Physical Geomorphology, 9(1), 1-18.
  50. Yamani, M., & Amirinejad Tork, S., Gholami, F., & Nejad Hoseyni, R., (2018). Investigation of the active tectonic in Semnan basin (South of Semnan), U using geomorphological indices, 6(1), 149-174.
  51.  
پژوهش های جغرافیای طبیعی
دوره 54، شماره 2
این شماره با همکاری و مشارکت «انجمن ایرانی ژئومورفولوژی» منتشر شده است، بدینوسیله از مشارکت این انجمن در «داوری مقالات» ، «معرفی داوران» و «دبیران تخصصی » و «شرکت در جلسات و نشست های مرتبط» تشکر می گردد.
مرداد 1401
صفحه 151-167

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 05 فروردین 1401
  • تاریخ بازنگری: 10 خرداد 1400
  • تاریخ پذیرش: 05 مرداد 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار