تحلیل رابطۀ میان شکل گیری و تداوم استقرار محوطه های دورۀ نوسنگی با بستر محیطی آن ها در دشت سرفیروزآباد کرمانشاه، غرب زاگرس مرکزی

نوع مقاله : مقاله کامل

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکترا، رشتة باستان ‏شناسی، دانشگاه تهران

2 استاد گروه باستان‏ شناسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران

چکیده

محیط جغرافیایی، به‏ویژه بستر طبیعی آن، پهنة همة کنش‏ها و واکنش‏های حاصل از پدیده‏های مستقر در سطح زمین است. محیط طبیعی مهم‏ترین عامل در جهت شکل‏گیری سکونتگاه‏های انسانی خصوصاً در ادوار مختلف است. عواملی همچون ارتفاع از سطح دریا، شیب، ساختار زمین‏شناسی، گسل، منابع آب، خاک، پوشش گیاهی، و کاربری اراضی هر کدام بسترهای طبیعی‏اند که در پراکنش استقرارهای انسانی نقش مؤثری دارند. هدف از این پژوهش بررسی نقش عوامل محیطی و میزان تأثیر آن‏ها در مکان‏گزینی سکونتگاه‏های نوسنگی دشت سرفیروزآباد است. به‏منظور دست‏یابی به اهداف پژوهش، یازده معیار طبیعی به‏عنوان عوامل محیطی یا متغیر مستقل و مساحت محوطه‏های باستانی به‏عنوان متغیر وابسته درنظر گرفته شد. به‏منظور بررسی این عوامل، از نرم‏افزار ArcGis و SPSS و روش‏های تحلیل کمّی از نوع آمار استنباطی با روش همبستگی پیرسون استفاده شد. علاوه‏برآن، برای بررسی میزان تأثیر چند متغیر مستقل در متغیر وابسته از رگرسیون خطی چندگانه استفاده شد. نتایج نشان می‏دهد که محوطه‏های دورة نوسنگی با عوامل طبیعی از جمله شاخه‏های فرعی رودخانه‏ها یا مسیل‏های فصلی، مسیرهای فرعی یا خاکی، و درجة شب رابطة مستقیمی دارند و تعدادی از دیگر عوامل محیطی نیز رابطة اندکی با محوطه‏های باستانی دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Relationship between the Formation and Continuity of Neolithic Period Settlements with their environment in the Sarfirouz Abad Plain of Kermanshah, West Central Zagross

نویسندگان [English]

  • Mohsen Heydari Dastenaei 1
  • Kamal ADIN Niknami 2
1 Postdoctoral research in Archaeology
2 Full Professor-Department of Archaeology
چکیده [English]

Introduction
One of the important dimensions of human life is its interaction with nature. Establishment in ancient sites in each region indicates the close connection of humans to the natural environment. The geographic environment, especially its natural background, is the area of all actions and reactions from ground-based phenomena. Natural environment is the most important factor in the formation of human habitats, especially in different periods. Locating and distributing human settlements has a lot of natural phenomena, which means that the structure of the establishment, while influencing human foundations (culture, economics, etc.), has formed in relation to natural foundations. Environmental powers provide the establishment of human settlements in a geographic space, and the spatial structure of each location also manifests the interaction between man and his surroundings. Environmental powers are referred to as the set of abilities, talents and environmental capabilities that exist in the natural- environment, social and economic. These powers include altitude, slope degree, slope direction, geological structure, fault, water resources, soil, vegetation and land use, each of which is a natural platform, which their influence on the distribution of human settlements, has an important role. According to the principle that humans are not habitually settled by accident, but the settled based on the type of resources and resources available, residential areas are chosen that have more primary resources and provide long-term productivity opportunities; Therefore, the ancient people in their choice of place of residence have considered environmental factors such as easy access to water and suitable land for agriculture, natural nutrients and minerals.
Geographical location
Sarafirozabad plain is one of the small Zagros plains that is located in the eastern and southeastern parts of Mahidasht and extends along it. This plain is located 38 kilometers south east of Kermanshah, and in terms of the natural position one of the marginal plains, but from the point of view of its adjacency to Mahidasht and finding of different past period, is important. This plain along with Mahidasht plain in Kermanshah due to its climatic features, special geographic location and strategic, resources and rich soil for agriculture and its location along the high road or high road of Khorasan in the area has long been attracted by human groups.
In fact, this plain is a synclinal that is drained by the Merek River, and there are also large and small cones. In addition to that, there are two mountains southwest and northeast of the plain. In general, the Northeastern mountains is called the White or Sefid Mountain ( Kohe sefid), and has several peaks including the Comajar Peak (Kame Jar), Zangalian, Khora Taw and White Mountains. The southwest mountains are Less height and are known as the Nesar And includes the peaks of Nasar, Kellamol, Lal-Abad (Laleh-van), Sivolex, Shirnarmy, Bariqa and Ghale Qazi (Qela qazi). As we know, due to their favorable conditions in many parts of the world, cones have provided a good position for settle and human settlements since prehistoric times, and this has caused the area to be selected for this research.
Materials and methods
The purpose of this study was to study of the role of environmental factors and their impact on the locating of the Neolithic sites of Sarfirouz Abad Plain, which was selected in 17 Neolithic sites of this region. To achieve the research objectives, 11 natural factors were considered including altitude, slope, direction of slope, distance from the river, streams and springs, distance from main roads and adjacent roads, type of vegetation, type of soil and distance from today's villages as environmental or Independent variable and area of ancient sites were considered as dependent variable. ArcGIS software was used to investigate these factors and generate and analyze maps. During this process base maps were first provided and then analyzed the settlements in relation to each layer. Finally, SPSS software and quantitative analysis method especially Pearson correlation was used to determine the correlation between natural factors and spatial distribution of settlements. In addition, multiple linear regressions were used to examine the effect of independent variables on the dependent variable.
Discussion and results
In the distribution of settlements of the Neolithic period of Sarfirouzabad plain, the distance from seasonal sources of water such as streams and seasonal rivers with a correlation coefficient of /665 and distance from subordinate or dirt-road with the significant level of 0/01 have the most effect. The degree of slope of the area around the sites with a correlation coefficient of /546 with a significant level of 0/05. Is in the next position Other factors, such as distance from the river and main sources of water, vegetation type and altitude, have been effective, but their degree of influence is moderate and low. It is noteworthy that the intensity of these factors in relation to the Neolithic sites with using multiple linear regression analysis is equal to 0.920. This number is extremely high correlation between environmental factors and the extent of sites and the results of the regression indicate that the distribution of Neolithic settlements in relation to ecological and environmental constraints have discipline. The Neolithic settlements in this area indicate easy access to pastures and water and express the dependence of the people of this period on animal husbandry. In the newer period, most of the Neolithic sites in the central Zagros have been scattered on fertile lands and within low distance from the seasonal sources of water or springs. In fact, these types of sites are located close to the foothills of the mountains and the hills, and it also reveals the theory of exploiting the foothills resources., in addition to the resettlement of new fertile areas in the late Neolithic period in the region, has been exploited more intensively due to the development of agricultural activities, the fertile and water-rich areas that were previously inhabited. Proximity to fertile lands and focusing on near- meadows and habitats on low sloping is likely to be a sign of relying on agriculture, as well as relying on livestock farming and exploitation of mountainous natural resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Central Zagros
  • Sarfirouzabad plain
  • Neolithic period
  • Correlation
  • Environmental factors
احمدی، عاطفه، 1396، تبیین تحولات اقتصاد فضا ناحیة پیراشهری سنندج، رسالة دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، اساتید راهنما، دکتر محمد تقی رهنمایی، دکتر حسن افراخته، دانشکدة علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران (منتشرنشده).
استعلاجی، ع. و قدیری معصوم، م (1384). بررسی عوامل جغرافیایی در نظام استقرار سکونتگاه‏ها با تأکید بر تکنیک‏های کمّی (پژوهش موردی: ناحیة ویلکیج از توابع شهرستان نمین)، مجلة پژوهش‏های جغرافیایی، 53: 121-136.
استعلاجی، ع. و جعفری، م. (1393). نقش عوامل طبیعی در آرایش فضایی سکونتگاه‏های روستایی شهرستان ماه‏نشان، مجلة جغرافیا و مطالعات محیطی، 3(۱۰): 29-40.
امیدوار، ک. (1389). درآمدی بر حفاظت خاک و آبخیزداری، یزد: دانشگاه یزد.
بدری‏فر، م. (1377 ). جغرافیای انسانی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
بهزاد، ا.؛ فزونی، ب. و میرزایی، ع. (1397). نقش عوامل محیطی بر تخریب محوطه‏های باستانی (مطالعة موردی: محوطه‏های باستانی دهستان سرفیروزآباد استان کرمانشاه)، مجلة نگرش نو در جغرافیای انسانی، 10(۳): 19-32.
بیگی‏پور مطلق، ف.؛ مددی، ع. و جباری، ای. (1397). بررسی نقش عوامل ژئومورفولوژی بر روی استقرار و انحطاط سایت تاریخی گریران در دشت الشتر استان لرستان، مجلة جغرافیا و توسعه، 35: 105-124.
رامشت، م، ح.(1389). فضا در ژئومورفولوژی، مجله مدرس علوم انسانی-برنامه ریزی و آمایش فضا، شماره 4 (پیاپی70): 112-136.
رضوی، ا. (1387). راه‏های تجاری در عهد ایلخانان، مجلة پژوهشنامةتاریخ، 11(۱۱): 71-90.
رهنمایی، م. (1371). مجموعه مباحث و روش‏های شهرسازی جغرافیا، چ ۲، تهران: نشر مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری.
زمردیان، م.ج. (1374). کاربرد جغرافیای طبیعی در برنامه‏ریزی شهری و روستایی، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
ساریخانی، م.؛ حیدریان، م. و پارسه، ش. (1395). بررسی و تحلیل الگوی استقراری محوطه‏های ساسانی در دشت میان‏کوهی سنقر و کلیایی، پژوهش‏های باستان‏شناسی ایران، 6(۱۰): 101-120.
سالنامة آماری استانداری استان کرمانشاه (1395). سازمان مدیریت و برنامه‏ریزی استان کرمانشاه.
سرشوق، م.؛ صالحی، م.ح. و بیگی، ح. (۱۳۹۱). اثر جهت و موقعیت شیب بر توزیع اندازة ذرات خاک‏ها در منطقة چلگرد استان چهارمحال و بختیاری، مجلة پژوهش‏های حفاظت آب‏وخاک، 19(3): 77-98.
صدر موسوی، م.؛ طالبی‏فرد، ر. و نیازی، چ. (1396). بررسی نقش عوامل طبیعی در توزیع جغرافیایی سکونتگاه‏های روستایی، فصل‏نامة مطالعات برنامه‏ریزی سکونتگاه‏های انسانی، 12(41): 731-749.
عباسی، م. (1387 ). بررسی عوامل مؤثر بر فرسایش خندقی استان قم، مجلة سپهر (سازمان جغرافیایی)، ۱۷(۶۶): 32-34.
عسگری، ش.؛ احمدی، م. و پاینده، ز. (۱۳۹۲). بحران آب و هیدروگراف واحد رودخانة مرگ در حوضة آبخیز ماهیدشت، دومین کنفرانس بین‏المللی مخاطرات محیطی، تهران، دانشگاه خوارزمی، صص 1-8. https://www.civilica.com/Paper-ICEHH02-ICEHH02_513.html.
فاضل‏نیا، غ.؛ حکیم‏دوست، س.ی. و پورجعفرآبادی، م. (1393). تحلیلی بر عوامل طبیعی مؤثر در پراکنش و استقرار سکونتگاه‏های روستایی در شهرستان سیرجان، مجلة برنامه‏ریزی منطقه‏ای، 4(۱۶): 109-123.
فرهودی، ر. ا،( 1370). اطلس شیب ایران و نتایج مساحی آن، مجلةپژوهش‌هایجغرافیایی، (27): 75-93.
فزونی، ب.؛ استعلاجی، ع.؛ ولی شریعت‏پناهی، م. (1396). نقش توان‏های محیطی در توسعة پایدار با تأکید بر گردشگری با استفاده از ahp (مطالعة موردی: بخش دیلمان شهرستان سیاهکل)، فصل‏نامة جغرافیا (برنامه‏ریزی منطقه‏ای)، 26(۱): 211-225.
مقصودی، م.؛ فاضلی نشلی، ح.؛ عزیزی، ق.؛ گیلمور، گ. و اشمیت، آ. (1391). نقش مخروط‏‎افکنه‏ها در توزیع سکونتگا‏ه‏های پیش از تاریخ از دیدگاه زمین‏باستان‎شناسی (مطالعة موردی: مخروط‏‎افکنة‎ جاجرود و حاجی‏عرب)، مجلة پژوهش‏های جغرافیای طبیعی، 44(۴): 1-22.
مقصودی م.؛ زمان‏زاده، س.م.؛ نویدفر، ا.؛ یوسفی زشک، ر. و احمدپور، ح. (1394). زمین‏باستان‏شناسی سکونتگاه‏های پیش از تاریخ با استفاده از روش میکرومورفولوژی (مطالعۀ موردی: تپۀ میمنت‏آباد)، مجلة مطالعات باستان‏شناسی، 7(۲): 149-164.
ملکی، ا. (1388). ارزیابی موقعیت مکانی استقرار اماکن روستایی در شهرستان کرمانشاه، فصل‏نامة جغرافیای انسانی، ۱(۳): 13-28.
میرقادری، م.ا.؛ حسینی، پ.؛ علی‏بیگی، س. و نیکزاد، م. (1392). تحلیل الگوهای استقراری عصر مفرغ میانی و جدید دشت سرفیروزآباد کرمانشاه، مجلة مطالعات باستان‏شناسی، ۵(۱): 127-145.
مورگان، ج.؛ لیچ، ن.؛ گلوکنر، ج. و بارث، ک. (1391). آمار مقدماتی در اس.پی.اس.اس.: کاربرد و تفسیر نتایج، ترجمة کیومرث زرافشانی و خدیجه مرادی، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
نیک‏زاد، م. (1390). بررسی الگوهای استقراری محوطه‏های نوسنگی دشت فیروزآباد، پایان‏نامة کارشناسی ارشد رشتة باستان‏شناسی دانشگاه تهران.
نیکنامی، ک. (1388). گزارش بررسی باستان‏شناختی سرفیروزآباد کرمانشاه، با همکاری سجاد علی‏بیگی، میثم نیکزاد، و محسن حیدری، آرشیو سازمان میراث فرهنگی، صنایع‏دستی و گردشگری استان کرمانشاه (منتشرنشده).
نیکنامی، ک.؛ نیکزاد، م. و یداللهی، س. (1390). بررسی استقرارهای دورة نوسنگی دشت سرفیروزآباد، غرب زاگرس مرکزی، مجلة پیام باستان‏شناس، ۸(۱۶): 1-16.
نیکنامی، ک. (1390). روش‏های پیشرفتةآماری در تحلیل داده‏های باستان‏شناختی، تهران: سمت.
نیکنامی، ک.؛ علی‏بیگی، س.؛ نیکزاد، م.؛ حیدری دستنایی، م.؛ زینی‏وند، م.؛ رضایی، ا. و منهوبی، س. (1394). آثار و استقرارهای دشت سرفیروزآباد کرمانشاه، مجلة پژوهش‏های باستان‏شناسی مدرس، 10 و 11: 60-79.
Abdi, K. (2002). Strategies of Herding: Pastoralism in the MiddleChalcolithic Period of the West Central Zagros Mountains, Ph.D. Thesis, Department of Anthropology, University of Michigan.
Anabestani, A. (2011). The Role of Natural Factors in Stability of Rural Settlements (Case Study: Sabzevar Country), Geography and Environmental Planning, 40(4): 89-104.
Arbuckle, B.S. (2014). Pace and process in the emergence of animalhusbandry in Neolithic Southwest Asia, Bioarchaeology of the Near East, 8: 53-81.
Asgari, Sh. and Ahmadi, M. Payandeh, Z. (2013). Water crisis and hydrograph of the Merek River in Mahidshat watershed, Second International Conference on Environmental Risks, Tehran: Kharazmi University, pp. 1-8.
Badrifar, M. (1998). Human Geography of Iran, Tehran: Payame Noor University Press.
Behzad, A.; Fozouni, B. And Mirza'i, A. (2018). The role of environmental factors on the destruction of archaeological sites (A Case Study archaeological sites Firozabad of Kermanshah Province), A new approach in human geography, 10: 19-32.
Brookes, I.A. (1989). The Physical Geography, Geomorphology and Late Quaternary History of the Mahidasht Project Area, Qara Su Basin Central West Iran, Royal Ontario Museum, Canada: Toronto.
Coates, B.; Johnston, J. and Knox, P. (1977). Geography and inequality, Oxford University press.
Estelaji, A. and Ghadiri Masoum, M. (2005). Investigating the Geographic Factors in the Establishment of Settlements with Emphasis on Quantitative Techniques (Case Study: Wilkij District of Namin Province), Journal of Geographical Research, 53: 121-136.
Darabi, H.; Richter, T. and Mortensen, P. (2019). Neolithisation process in the central Zagros: Asiab and Ganj Dareh revisited, Documenta Praehistorica, XLVI: 44-56.
Estelaji, A. and Jafari, M. (2014). The role of natural factors in the spatial arrangement of rural settlements in Mahaneshan city, Geography and Environmental Studies, 3(10): 29-40.
Fazel Nia, Gh.; Hakim Doust, S. and Pour Jafar Abadi, M. (2014). An analysis of natural factors affecting the distribution and deployment of rural settlements in Sirjan, Journal of Regional Planning, 4(16): 109-123.
Fozouni, B.; Estelaji, A. and Shariat Panahi, M. (2017). The Role of Environmental Abilities in Sustainable Development with Emphasis on Tourism Using AHP (Case Study: Deilaman Section of Siahkel County), Journal of Geography (Regional Planning), 26(1): 211-225.
Henrickson, E. (1985). The Early Development of Pastoralism in the Central Zagros Highlands (Luristan), Iranica Antiqua, 20: 1-42.
Heshmati, M. Arifina, M.; Shamshuddin, J.; Majid, N.M. and Ghaituri, M. (2011). Factors affecting landslides occurrence in agro-ecological zones in the Merek catchment, Iran, Journal of Arid Environments, 75: 1072-1082.
Maghsoudi, M.; Fazeli Nashili, H.; Azizi, Q.; Gilmour, G. and Schmidt, A. (2012). Geoarchaeology of Alluvial Fans: A Case Study from Jajroud and Hajiarab Alluvial Fans in Iran, Physical Geography Research Quarterly, 44(4): 1-22.
Maghsoudi, M.; Zamanzadeh, SM.; Navid Farh, A.; Yousefi Zashk, R. and Ahmadpour, H. (2016). Geoarchaeology of Prehistoric Settlements Using Micromorphology Methods (The case study: Meimanatabad Cluster), Journal of Archaeological Studies, 7(2): 149-164.
Maleki, A. (2009). Evaluation of spatial location of rural settlements in Kermanshah city, Journal of Human Geography Quarterly, 3: 13-28.
McDonald, M.M. (1979). An Examination of Mid-Holocene Settlement Patterns in the CentralZagros Region of Western Iran, Ph.D. dissertation, Department of Anthropology, University of Toronto.
Mir ghaderi, M.A.; Hosseini, P.; Ali Beygi, S. and Nikzad, M. (2013). Settlement Patterns of the Late and Middle Bronze Age Sites of Sarfirouzabad Plain of Kermanshah, West Central Zagros, Iran, Journal of Archeology Studies, 5(1): 127-144.
Niknamami, K. (2009).Archaeological Report of Sarfroozabad, Kermanshah, with collaboration by: Sajjad Ali Begay, Ali Nikzad and Mohsen Heydari, Archives of the Cultural Heritage, Handicrafts and Tourism Organization of Kermanshah (Unpublished).
Niknami, K.; Nikzad, M. and Yadollahi, S. (2011). Study of the Neolithic Sites in Sarfiroozabad Plain, West Central Zagros, Payame Bastanshenasi, 16: 1-16.
Niknamami, K. (2011). Advanced statistical methods in the analysis of archaeological data, Tehran: Samt.
Niknami, K. and Nikzad, M. (2012). New evidence of the Neolithic period in West Central Zagros the Sarfirouzabad-Mahidasht Region, Iran, Documenta Praehistorica, XXXIX: 453-458.
Niknami, K.; Nikzad, M. and Alibaigi, S. (2013). Neolithic Settlement patterns in Sarfirooz Abad plain, west central Zagros, in Neolthization of Iran, H. Fazeli Nashli & R. Matthews(eds.), pp. 23-35, London: Oxbow.
Niknami, K.; AliBeigi, S.; Nikzad, M.; Heydari Dastenaei, M.; Zeini Vand, M.; Rezaei, A. and Manhui, S. (2015). Phenomena and Establishments of Sarfirouzabad Plain of Kermanshah, Pazhuhesh haye Bastan Shenasi Modares, 10 - 11: 60-79.
Nikzad, M. (2011). A survey of the Neolithic settlement patterns in the Sarfirouzabad plain, Unpublished MA thesis. Department of Archaeology, Tehran: University of Tehran.
Morgan, J.; Lich, N.; Glucner, C. and Barth, K. (2011). Basic statistics in SSPS: application and interpretation of results, Translation by Kiumars Zarafshani and Khadijeh Moradi, Razi University, Kermanshah.
Omidvar, K. (2015). An Introduction to Soil Conservation and Watershed Management, Yazd: Yazd University.
Rahnemaei, M. (1992). Topics and Methods of Urban Planning, Tehran: Publication Center for Urban and Architecture Studies and Research.
Riehl, S.; Zeidi, M. and Conard, N. (2013). Emergence of Agriculture in the Foothills of the Zagros Mountains of Iran, Science, 341: 65-67.
Riehl, S.; Asouti, E.; Karakaya, D.; Starkovich, B.M.; Zeidi, M. and Conard, N. (2015). Resilience at the Transition to Agriculture: The Long-Term Landscape and Resource Development at the Aceramic Neolithic Tell Site of Chogha Golan (Iran), BioMed Research International, 2015: 1-22.
Razavi, A. (2008). Commercial Roads in Ilkhanan Period, Bulletin of History, 11(11): 71-90.
Sadr Mousavi, M.; Talebi Fared, R. and Niyazi, Q. (2017). Investigating of the role of natural factors in the geographical distribution of rural settlements, Human Settlement Planning Studies, 12(4): 731-749.
Sarikhani, M.; Heidarian, M. and Parseh, Sh. (2016). Analying the Sassanian Settlement Pattern of Sonqor-o Kolyaie Plain, Pazhuhesh Haye Bastanshenasi Iran, 6(10): 101-120.
Sarshogh, M.; Salehi, M. and Beigi, H. (2012). The effect of slope orientation and position on distribution of particle size of soils in Chehelgard region of Chaharmahal va Bakhtiari province, Journal of Soil and Water Conservation Research, 19(3): 77-98.
Statistical Yearbook of Kermanshah Province (2016). Management and Planning Organization of Kermanshah Province.
Zeder, M.A. (1999). Animal Domestication in the Zagros: A Review of Past &Current research, Paleorient, 25(2): 11-25.
Zeder, M.A. (2006). Documenting domestication: the intersection of genetics and archaeology, Trends Gens, 22: 139-155.
Zeder, M.A. (2008a). Domestication and early agriculture in the Mediterranean Basin: Origins, diffusion, and impact, Proceedings of the National Academy of Science of the United States of America, Edited by Jeremy A. Sabloff, 105: 11597-11604.
Zeder, M.A. (2008b). Animal Domestication in the Zagros: an Update and Directions for Future Research, Archaeozoology of the Near East(VIII)49: 243-277.
Zeder, M.A. and Hesse, B. (2000). The initial domestication of goats (Capra hircus) in the Zagros Mountains 10,000 years ago, Science, 287: 2254-2257.
Zhang, Zh.; Xiao, R.; Shortridge, A. and Wu, J. (2014). Spatial Point Pattern Analysis of Human Settlements and Geographical Associations in Eastern Coastal China — A Case Study, Int J Environ Res Public Health, 11(3): 2818-2833.
Zomorodian, M.J. (1996). Application of Natural Geography in Urban and Rural Planning, Tehran: Payame Noor University Press.