تغییرات ژئومورفولوژیکی ناشی از احداث سدهای سهند و ملاجیغ در بستر رودخانه‌های قرنقو و شور و دامنه‌های مشرف به دریاچه‌های سدها (واقع در دامنه‌های شرقی کوهستان سهند)

نویسندگان

چکیده

در نواحی نیمه‌خشک، تأثیرات ژئومورفولوژیکی (ریخت‌شناسانة) سدها بسیار شاخص است. این ساختارهای دست‌ساز انسانی، با وجود مزایایی که در تنظیم جریان رودخانه‌ها و کاستن از بزرگی و فرکانس وقوع سیلاب‌ها دارند، رژیم‌های مصنوعی از جریان آب در پایاب رودخانه‌ها پدید می‌آورند و در مسیر انتقال رسوبات از سراب‌ها، آشفتگی‌هایی ایجاد می‌کنند. تغییرات در عملکرد فرایندهای ژئومورفولوژیکی، با افزایش لغزش‌ها، به عمق رفتن بستر جریان و تغییر در آرایش جریان رودخانه‌ها و به‌طور کلی تغییر در فرایندهای فرسایشی و نهشته‌‌گذاری در پایاب و سراب سدها جلوه‌گر می‌شود. حوضه قرنقوچای (واقع در دامنه‌های شرقی سهند با مختصات جغرافیایی از تا طول شرقی و از تا عرض شمالی) که رودخانه‌های شور و قرنقو آن را زهکشی می‌کنند از حوضه‌های نیمه‌خشک با سدهای متعدد است که در دهه‌های اخیر با تغییرات عمده‌ای مواجه شده است. در این مقاله برای بررسی تغییرات ژئومورفولوژیکی رخ‌داده در اطراف سدها، آشفتگی‌های ایجاد شده در دامنه‌ها و همچنین شدت فرسایش، میزان رسوب‌دهی بخش‌های مختلف آن با استفاده از روش دومتغیرة ارزیابی و با بهره‌گیری از امکانات سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، محدوده‌های حساس تعیین و پهنه‌بندی گردیده است. نقشه‌های ترسیمی نشان می‌دهند که بخش‌های بالادست حوضه از نظر شدت فرسایش، در وضعیت نسبتاً بحرانی قرار دارند و فعالیت فرایندهای مختلف فرسایشی و وقوع لغزش‌های نسبتاً بزرگ در کناره دره‌ها و در نزدیکی سدها، رسوبات زیادی را وارد آبراهه‌ها می‌کنند. بررسی‌ها همچنین حاکی از این است که واکنش‌های ژئومورفولوژیکی در اطراف سدها به‌صورت به عمق رفتن بستر جریان، ایجاد پیچان‌ها، افزایش فرسایش خطی، فرسایش کناره‌ای، لغزش‌ها و در قالب افزایش میزان رسوبات منعکس شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geomorphological Changes due to the Construction of Mollajig and Sahand Dams on Shoor and Garrangoo Rivers and on Slopes Aspect of Lake's Dams (located at slope of Sahand mountain, NW,IRAN)

نویسندگان [English]

  • m khatibi tayati
  • f karami
  • d mokhtari
چکیده [English]

In semi arid area geomorphological impacts of dams are very major. Dams, as man- made structures, have major impacts on river hydrology, primarly through in the timing, magnitude, and frequency of low and high flows, ultimately producing a hydrologic regime differing significantly from the pre-impoundment natural flow regime. Despite the profiles of dams on river regulation for water resources management, they create artificial flow regimes downstream and also interrupt the transfer of sediments from headwater source area. These changes are started on acts of the fluvial processes at below dams, and caused adjustments of channel form. For study of effects of dams on upstream and downstream of semi arid catchments, Garangoo,s catchments is selected.This catchment is located on eastern slopes of Sahand Mt., (from 46° .27' to 47° .42 E., from 36° .58´ to 37° .44´N). In this paper emphasizes the downstream effects of Shand,s dam on Garangoo river, on the sedimentatation,s rate of dam and also, on the effects of dam of Sahand on downstream geomorphology. For assessing of rate of erosion ,amount of sediment, is used of bivariated method and GIS and then produced map of suitable area for erosion, sedimentation and landslides. The mapping is often performed through the identification and analysis instability factors .For mapping, firstly distribution map of factor produce and digitized of factors and then analyzed by bivariated methods and the next stage, weighted to factors and final stage, produced hazard donation map by using of Arc/View. This map shows that, upper part of Garangoo,s catchment, erosion is critical and about of all products of erosion processes and materials of resulted by the landslides occurrence, remove into streams, and the final stage, deposit in sea of dam. The results of study also show that, responses of rivers to damming are as linear erosion, lateral erosion, meander and deeping river's beds.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dams impacts
  • erosion
  • Garangoo
  • Garrangoo river
  • Geomorphological impacts
  • meander
  • Sahand Mountain
  • s basin
  • Shoor river